بسته‌بندي ماهي منجمد


براي كمك به نگه‌داري ماهي در سردخانه مخصوصاً در مورد ماهي‌ها به صورت فيله و استيك كه استفاده از لعاب دادن به علت ايجاد شكل ظاهري ناخوشايند در آن، افزايش مقدار ماليات در ديفراست نامناسب است مي‌توان از روش‌هاي مختلف بسته‌بندي استفاده نمود. بعد از انجماد و در فاصله زماني بين توليد و مصرف ممكن است باز هم محصول در معرض انواع گوناگوني از فساد قرار گيرد. ممكن است آلودگي‌ها از طريق انسان‌ها، حيوانات، حشرات و منابع اتمسفري به محصول منتقل شوند و يا محصولات به علت جابجايي‌هاي نامناسب طي انباشتن و يا حمل‌و‌نقل جهت نگه‌داري در سردخانه يا فريزر‌هاي قفسه‌اي دچار آسيب فيزيكي شوند. هم‌چنين ممكن است مشخصات حسي محصولات، به علت فساد تغيير كرده و يا به دليل از دست رفتن آب و تغييرات شيميايي ناشي از شرايط ضعيف نگه‌داري در سردخانه در بافت و طعم محصول تغييراتي ايجاد شود. جهت جلوگيري از افت‌هاي كيفي ضروري است، محصول منجمد به طريقي بسته‌بندي شود كه اولاً تماس مستقيم با محيط سرد داشته باشد و ثانياً مستحكم بوده و مانند يك سد مؤثر از محصول در برابر آسيب‌هاي فيزيكي محافظت نمايد. ماده بسته‌بندي بايد داراي خصوصيات محافظتي مناسب بوده تا ضايعات مربوط به از دست رفتن آب را كاهش داده و نيز در برابر ايجاد فساد‌ها، يك مانع مناسب محسوب شود. بديهي است ميزان حفاظت در برابر اكسيداسيون، كاهش رطوبت و آسيب‌هاي فيزيكي بستگي به نوع بسته‌‌بندي و هزينه در نظر گرفته شده داشته و بسيار متغير خواهد بود، زيرا مدت نگه‌داري و شرايط آن از جمله عواملي هستند كه در اين مورد بايد مورد توجه قرار گيرند. از اين‌رو بسته‌بندي جهت حفظ كيفيت ماهيان منجمد ضروري مي‌باشد.

خصوصيات بسته‌بندي:

1-  بسته‌بندي بايد به نحوي باشد تا از تبخير سطحي و كاهش رطوبت و انتقال اكسيژن به نسوج ماهي جلوگيري كند.

2-  از نظر فيزيكي استحكام داشته، خاصيت الاستيكي لازم راداشته باشد تا در مراحل پروسس و بسته‌بندي و هم‌چنين در سرما مقاوم بوده، خرد و شكسته نشود.

3-     در برابر نفوذ آب، رطوبت و چربي مقاومت لازم را داشته باشد.

4-     قابليت انعطاف و نرمي لازم را جهت استحكام و عدم نفوذ هوا را دارا باشد.

5-     در صورت لزوم در خلأ كامل، غير قابل نفوذ بوده، قابليت مهر‌موم و پلمپ نمودن را دارا باشد.

6-     فاقد بو و طعم خاص بوده و تغييري در بو و طعم ماهي ايجاد نكند.

7-  روشن و شفاف باشد به طوري كه ماهي در داخل بسته‌بندي نمايان بوده و در صورت استفاده از تزئينات رنگي، رنگ آن ثابت بوده و به ماهي رنگ ندهد.

 بسته‌بندي بر حسب اينكه ماهي منجمد شده كامل يا به صورت فيله باشد فرق مي‌كند:

ماهي‌هاي كامل: ماهي‌هاي كامل (درسته) را در صندوق‌هاي چوبي سبك كه در داخل آنها دوور كاغذ پارشمن قرار داده شده مي‌گذارند و ابعاد اين صندوق‌ها را طوري انتخاب مي‌كنند كه هنگامي كه وارد ساختمان‌هاي مخصوص حمل‌نقل يا انبار شدند به هيچ‌وجه فضاي گم‌شده‌اي (خالي) بين آنها ايجاد نگردد.

فيله‌هاي منجمد: فيله‌هاي منجمد شده را در كاغذ‌هاي پارشمن پيچيده و پاكت را در يك قوطي كوچك كه از كارتن سفيد ساخته شده و بهتر است با پارافين اندود شده باشد قرار مي‌دهند. براي نگه‌داري اين قوطي‌ها در يخچال و ارسال آنها هر 40 يا 60 قوطي كوچك را در يك پاكت بزرگ بسته‌بندي كرده و سپس آنها را در جعبه بزرگي كه از كارتن موج‌دار ساخته شده قرار داده و سپس آنها را در كاغذ قير‌اندود مي‌پيچند و بدين ترتيب كالا آماده ارسال به نقاط مورد نظر مي‌باشد.  

انواع مواد مورد استفاده براي بسته‌بندي ماهي منجمد

مواد مورد استفاده براي بسته‌بندي اوليه :

1-     پلاستيك‌ها

2-     كارتن‌ها

 پلاستيك‌ها :

اولين لايه بسته‌بندي كه در تماس مستقيم با محصول منجمد قرار مي‌گيرد، عموماً از جنس پلاستيك‌هاي هيدروكربني حاصل از منابع طبيعي مي‌باشد. انتخاب نوع پوشش پلاستيكي به نوع محافظ و مانع مورد نياز و اينكه آيا محصول در ظرف حرارت ديده و پخته مي‌شود يا خير، بستگي دارد. براي نگه‌داري ماهي منجمد بايد از پلاستيك‌هاي نفوذناپذير نسبت به بخار آب و پلاستيك‌هاي مقاوم در برابر دماهاي پايين استفاده شود. چنانچه جهت جلوگيري از اكسيداسيون چربي موجود در ماهيان چرب حتماً بايد از پلاستيك‌هاي نفوذناپذير نسبت به بخار آب استفاده شود. و نيز مواد اوليه بسته‌بندي بايستي داراي قابليت درزبندي با استفاده از حرارت و نيز قابليت چاپ‌پذير باشد.

 انواع مواد مورد استفاده براي بسته‌بندي اوليه

الف- سلوفان: سلوفان با فرم‌هاي مختلف براي ماهيان منجمد استفاده مي‌گردد كه غير قابل نفوذ در برابر رطوبت بوده، شفاف، بدون طعم و بو، داراري خاصيت ارتجاعي، مقاوم در برابر نفوذ چربي، قابل بسته‌بندي و مهر‌و موم و پلمپ شدن در گرما و با‌دوام در برابر برودت‌هاي زياد مي‌باشد.

ب- پلي‌فيلم هيدروكلريد لاستيك: با كيفيت‌هاي مختلف وجود داشته، مقاومت لازم را دارا بوده، داراي خاصيت ارتجاعي مي‌باشد. قابل بسته‌بندي و مهروموم و پلمپ شدن درگرما را دارا بوده مقاوم در برابر نفوذ رطوبت و شفاف نيز مي‌باشد.

پ- پلي‌اتيلن : بسته‌بندي‌‌هاي پلي‌اتيلني خاصيت ارتجاعي لازم را داشته، محكم و قابل مهر‌موم و پلمپ شدن در گرما، مقاوم و غير قابل نفوذ در برابر رطوبت، ولي به علت عدم شفافيت، محموله قابل ديد و رؤيت نيست. معمولاً هرچه دانسيته پلي‌اتيلني بالاتر باشد، خاصيت محافظت‌كنندگي بهتري خواهد داشت.

ت- فويل آلومينيومي: براي محصولاتي كه به پوشش مناسب با قابليت نفوذ ناپذيري بالا نسبت به بخار آب نياز دارند، مخصوصاً جهت جلوگيري از اكسيداسيون اسيد‌هاي چرب ماهيان چرب مي‌توان از فويل‌هاي آلومينيومي پلاستيكي چند لايه استفاده كرد. و نيز شفاف و روشن نيست و استفاده از آن ساده و ممكن مي‌باشد.

ث- پلي‌وينيل‌ها: اين ماده كه شفاف بوده و مقاوم در برابر رطوبت و براي محصولات منجمد مناسب است. ولي چون براثر مواد اكسيدان و اكسيژن پلي‌وينيل كه يك ماده سمي و خطرناك است آزاد مي‌گردد، در مواد غذايي به ويژه ماهي جذب مي‌گردد و كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.

 كارتن‌ها:

كارتن‌ها اگر به عنوان پوشش محافظ استفاده شوند، به عنوان يك بسته‌بندي اوليه مورد توجه قرار مي‌گيرند. مقوا‌هاي مورد استفاده براي توليد كارتن‌ها معمولاً از جنس مواد زير مي‌باشند:

 1-  مقواهاي كرافت: اغلب براي بسته‌بندي مواد غذايي منجمد استفاده مي‌شود، معمولاً از مواد كاملاً بي‌رنگ تهيه شده و داراي ظاهري خوب و مستحكم بوده و براي تماس مستقيم با مواد غذايي مناسب است.

2-     مقواهاي كاغذ تاشو: كه معمولاً يك سمت آن كاملاً سفيد و براي تماس با مواد غذايي مناسب مي‌باشد.

3-     مقواهاي فيبري بازيافت: از اين مقواها در مراحل دوم و سوم بسته‌بندي استفاده مي‌شود.

4-     مواد مورد استفاده براي بسته‌بندي ثانويه

بسته‌بندي‌هاي ثانويه معمولاً از كارتن‌هايي مي‌باشند كه تعدادي از بسته‌هاي اوليه در آنها قرار مي‌‌گيرد. معمولاً بسته‌هاي ثانويه از مقوا يا تركيبي از كاغذ و پلاستيك تهيه مي‌شود. مواد مورد استفاده براي سومين مرحله بسته‌بندي

از سومين مرحله بسته‌بندي جهت نگه‌داري تعدادي از بسته‌هاي ثانويه استفاده مي‌شود. مي‌توان براي جابجايي راحت‌تر، بسته‌ها را در پالت‌ها قرار داد و از اين طريق پوشش‌هاي شرينك و كشيده يا روكش‌هاي چين‌خورده روي آنها را پوشانيد. و يا اينكه مي‌توان براي اين منظور از جعبه‌هايي با قابليت استفاده مجدد استفاده نمود.

انواع بسته‌بندي ماهي منجمد

سه نوع بسته‌بندي استفاده مي‌شود:

الف- Over Wrap: يك سيني محتوي ماهي در يك صفحه فيلم چروك‌پذير پيچيده مي‌شود و فيلم در زير سيني با قرار گرفتن در يك صفحه داغ بسته مي‌شود سپس بسته از داخل يك تونل هواي داغ براي چروك فيلم عبور مي‌كند كه اين بسته قابل نشت مي‌باشد.

ب- Over Pouch: يك سيني محتوي ماهي به داخل يك سيني انعطاف‌پذير لغزيده مي‌شود، سپس طرف باز كيسه درز‌بندي حرارتي مي‌گردد تا يك بسته ضد نشت ساخته شود.

ج- Vacuum Pouch: يك سيني محتوي ماهي به طرف قسمت باريك كيسه انعطاف‌پذير لغزيده مي‌شود سپس هواي درون كيسه بيرون كشيده مي‌شود و طرف باز كيسه جهت تهيه بسته ضد نشت درزبندي مي‌گردد.

نكاتي كه در بسته‌بندي ماهي منجمد بايد رعايت شود:

- طراحي و مواد اوليه بسته‌بندي محصول بايد به گونه‌اي باشد كه بسته نهايي جذاب، مطمئن و مقرون به صرفه بوده و حفاظت كامل فرآورده را تضمين كند.

- لفاف‌هاي بسته‌بندي، كيسه‌ها و كارتن‌هاي بسته‌بندي بايد مطابق نياز‌مندي‌هاي محصول مورد نظر، روش‌هاي فرآوري و بسته‌بندي، بازار و مراجع رسمي قانوني ساخته شوند.

- بسته‌بندي فرآورده‌هاي منجمد بايد محكم، ضد آب، مقاوم به آلودگي، نفوذ‌ناپدير به بخار آب و گاز و روغن و مطابق با نوع محصول و نيز داراي شكل و اندازه مناسب باشد.

- مواد بسته‌بندي به هيچ طريقي نبايد محصول را آلوده كند.

- مواد بسته‌بندي نبايد بي‌دليل زمان مورد نياز براي انجماد را افزايش دهد.

- خروج بخار آب از بسته‌بندي بايد كم باشد.

- نفوذ‌پذيري گاز‌ها و بو‌هاي محيط به بسته‌بندي كم باشد.

- در هنگام فرآوري، جابجايي، نگه‌داري و توزيع، مواد بسته‌بندي بايد در برابر فشار‌هاي خارجي قوي و مقاوم باشند.

- مواد بسته‌بندي نبايد به سطوح تر و يا منجمد محصول بچسبد.

- براي محصولات بسته‌بندي شده قابل جوشان مواد مناسبي بايد مصرف شود.

- براي تماس بهتر مواد بسته‌بندي با محصولاتي نظير ماهي شكم پر منجمد شده يا فرآورده‌هاي منجمد ناهمگون از نظر شكل، استفاده از لفاف‌هاي چروك‌شدني (شكل‌پذير) مورد نياز است.

- كارتن‌هاي اصلي بسته‌هاي عمده‌فروشي بايد سبك و مقاوم بوده و به خوبي از محصولات منجمد محافظت كند.

- كارتن‌ها، لفاف‌ها و ديگر مواد بسته‌بندي را نبايد در محوطه‌ي فرآوري انبار كرد.